මෙය ඇස්ට්‍රා සෙනෙකා (AstraZeneca) වාහක එන්නත (vector vaccine) ක්‍රියා කරන යාන්ත්‍රණය පිළිබඳ විමසා බැලිමකි.
ඇස්ට්‍රා සෙනෙකා එන්නතේ ජාන උපදෙස් ( Gentic instructions) ලබාදීම සඳහා යොදා ගන්නේ තනි පොට ( single stranded) රයිබෝ නියුක්ලෙයික් අම්ලය (RNA) වෙනුවට ද්විත්ව පොට (two stranded ) ඩී ඔක්සි රයිබෝ නියුක්ලෙයික් අම්ලයයි (DNA)
කොරෝන වෛරස ස්පයික ප්‍රෝටීනය (spike protein) නිපදවන ජානය ඇඩිනවයිරසයක් තුළට ඇතුළු කර තිබේ. ChAdOx1 නම් ලද විකරණය (වෙනස් කළ-modified ) කළ චිම්පන්සි ඇඩිනෝ වයිරසයක් මේ සඳහා එන්නතේ යොදා ගැනුනි (රුසියානු ස්පුට්නික් එන්නතේ ඇත්තේ මානව ඇඩිනෝ වයිරසයකි)
පයිසර් එන්නතට සෘණ 70 ගබඩා උෂ්ණත්වයක් අවශ්‍ය වුවද ඇස්ට්‍රා සෙනෙකා එන්නත අංශක 2-8 අතර ගබඩා කළ හැක්කේ කෙසේද ? ඩී එන් ඒ ආර් එන් ඒ වලට වඩා ස්ථායි බැවින් පහසුවෙන් බිඳ නොවැටේ . එසේම එය ඇඩිනෝ වෛරසයක් තුළට ඇතුළු කිරීම නිසා ඇඩිනෝ වෛරසයේ තද ප්‍රෝටීන කවරය මගින් එයට ඇතුළු කළ ඩී එන් ඒ කොටස බිඳ නොවැටේ. එනිසා සෘණ 70 උෂ්ණත්වයක ගබඩා කිරීම අවශ්‍ය නොවේ.
එන්නත ලබා දුන් පසු ඇඩිනෝ වෛරසය එන්නත් කළ සෛලය (vaccinated cells) මත ඇති ප්‍රෝටීන හා එක් වේ.වෛරස සෛලය තුළට ඇතුළු වේ. ඉන්පසු න්‍යෂ්ටිය වෙත ළඟා වේ. ඇඩිනෝ වෛරස න්‍යෂ්ටිය වෙත ඩී එන් ඒ තල්ලු කරයි. ජාන ඉංජිනේරු විද්‍යාව අනුව ඇඩිනෝ වවෛරසයට සිය කොපි නිපදවිය නොහැකි මුත් ඒ තුළට ඇතුළු කර ඇති කොරෝනා වෛරස ස්පයික කොටස නිපදවන ජාන කොටස කියවා ගෙන පණිවිඩ ආර් එන් ඒ (messenger RNA-mRNA) කොටසකට කොපි කර ගත හැකි වේ.
එම් ආර් එන් කොටස න්‍යෂ්ටියෙන් ඉවත්වේ . සෛලයේ අණු එහි අනුපිළිවෙල (sequence) කියවා ස්පයික් ප්‍රෝටීනය එකලස් කරයි.මේ නිපද වූ සමහර ස්පයික ප්‍රෝටීන සිය තුඩු (spikes) සෛලයෙන් පිටතට යොමු කරයි සමහර ස්පයික ප්‍රෝටීන බිඳ වැටි කැබලි (fragments) සෛල මතු පිට තැන් පත් වේ . මේවා සිරුර තුළ වූ ප්‍රතිශක්තිකරණ පද්ධතිය උත්තේජනය කරයි . ඒ හැරෙන්නට ඇඩින වෛරස සිරුරේ අනතුරු හැඟවීමේ පද්ධතිය (alarm system) සක්‍රීය කරයි. එමගින් ළඟ ඇති ප්‍රතිශක්තිකරණ සෛල සක්‍රීය වේ . මෙය ඇස්ට්‍රා සෙනෙකා එන්නත දීමෙන් ඇඩිනවෛරසය මගින් ප්‍රතිශක්තිකරණ පද්ධතිය තදින් ප්‍රතිචාරයට ලක් කර ගැනීමේ ක්‍රමවේදය වන අතර මේ ප්‍රතිශක්තිය වර්ධනයට මේ එන්නත යොදාගන්නා යාන්ත්‍රණයේ විශේෂ කරැණකි.
එන්නත් කළ සෛලය විනාශ වූ විට/පසු එහි වූ ස්පයික ප්‍රෝටීන ද , ප්‍රෝටීන කොටස් ද antigen-presenting cell වල ග්‍රහණයට හසු වේ. ස්පයික ප්‍රෝටීන antigen-presenting cell හි පෘෂ්ටයේ රැඳී තිබේ. මේ පෘෂ්ටගත ස්පයික ප්‍රෝටීන helper T cells මගින් සොයා ගනු ලැබේ. helper T cells අන් ප්‍රතිශක්තිකරණ සෛල යොදා ගනිමින් ප්‍රතිශක්තිය නිපදවීමට කටයුතු කරයි . (පින්තුරය 4)
අනෙක් ප්‍රතිශක්ති සෛල වන B සෛල එන්නත් කළ සෛල මත ඇති හෝ නිදහස් පාවෙන ස්පයික ප්‍රෝටීන මතට සවි වේ . මේ සවි වූ B සෛල helper T සෛල මගින් සක්‍රීය වූ විට ඒවා ගුණනය වී ප්‍රති දේහ නිපද වේ.
මේ ප්‍රතිදේහ කොරෝනා වෛරසය ඇතුළුවුවහොත් කොරෝනා වෛරස ස්පයික හා අඟුලු ලා ගනිමින් වෛරසය විනාශ කිරීම සඳහා සටහන් කර ගනියි. එසේම කොරෝනා වයිරසයේ ස්පයික ප්‍රෝටීන වෙනත් සිරුරේ සෛලවලට සවි වීම වළකා වෛරසයෙන් අසාධනය වීම වළක්වාලයි.
සටහන – මහජන සෞඛ්‍ය පිළිබඳ විශේෂඥ වෛද්‍ය පුෂ්ප රංජන් විජේසිංහ
ඡායාරූප – New York Times
